Wina w Polsce – historia rodzimego winiarstwa

Choć wydawałoby się, że nasz kraj nie słynie z produkcji wina, to jednak możemy pochwalić się sporym dorobkiem w tym zakresie. Historia winiarstwa w Polsce sięga XII wieku! To właśnie z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki i dane na temat polskich winnic.

Jak przez te wszystkie lata rozwijało się winiarstwo w Polsce? Skąd wziął się obecny boom na wysokogatunkowe wina? Zapraszamy do lektury!

Kiedy w Polsce powstały pierwsze winnice?

Spożywanie wina jest bardzo mocno związane z kulturą i religią. Ten trunek swego czasu odgrywał bardzo ważną rolę w chrześcijaństwie. Według danych historycznych pierwsze uprawy pojawiły się na terenach dzisiejszej Małopolski już w X wieku, czyli jeszcze przed chrztem Polski. Jednak to właśnie przyjęcie chrześcijaństwa przez Mieszka I spowodowało prężny rozwój winiarstwa w Polsce.

Pierwsze sadzonki były sprowadzane do Polski z Moraw przez misjonarzy. Powstały z nich alkohol wykorzystywano głównie do celów liturgicznych. Winorośle były sadzone przy ośrodkach kościelnych, opactwach i biskupstwach, a pierwsze ślady historii polskiego wina pochodzą z takich miast jak Gniezno, Poznań czy Wrocław.

Uprawy winorośli w Polsce były podyktowane względami praktycznymi. Okazało się, że transport wina jest nieopłacalny, a jego przechowywanie bardzo problematyczne. Za prekursorów polskiego winiarstwa uważa się przede wszystkim benedyktynów i cystersów. Nasiona winorośli znaleziono między innymi w osadach kopalnych na Ostrowie Lednickim, który uchodzi za prawdopodobne miejsce chrztu Polski.

Jakie jeszcze ślady historyczne świadczą o obecności winnic w naszym kraju? Dowody istnienia winnic zostały utrwalone na bordiurze drzwi Archikatedry Gnieźnieńskiej. Ponadto nazwy wielu polskich miejscowości bezpośrednio nawiązują do upraw winorośli. Są to na przykład: Winiary, Winnice, Winogrady, Winne Góry i wiele innych.

Wśród faktów historycznych, które bezpośrednio nawiązują do uprawy winorośli w Polsce, warto wyróżnić:

  • Rok 1166 – książę Henryk Sandomierski nadał winnicę zakonowi Joannitów.
  • Rok 1150 – w Zielonej Górze osiedlili się osadnicy z Flandrii. Natomiast pierwsze udokumentowane wzmianki na temat okolicznych winnic pochodzą z 1314 roku.
  • Przełom IX i X wieku – winorośle występowały na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie.

Rozwój polskiego winiarstwa

Wykorzystywanie wina do celów liturgicznych doprowadziło do spopularyzowania tego trunku w XIV wieku. Winnice coraz częściej zaczęli dzierżawić mieszczanie. Produkcja wina stała się dochodowym zajęciem. Można było je sprzedawać, wymieniać lub traktować jako środek płatniczy. W tym okresie ośrodki winiarskie znajdowały się w Zielonej Górze, Krakowie, Sandomierzu, Płocku, Toruniu, Poznaniu, Przemyślu, Krośnie i Lwowie.

Rozwój winiarstwa w Polsce był przede wszystkim zasługą pochodzących z Włoch benedyktynów i pochodzących z Francji cystersów. To dzięki nim do Polski sprowadzono nowe odmiany winorośli, a także udoskonalono techniki uprawy. W XV wieku w okolicach Krakowa i Sandomierza znajdowało się nawet po kilkanaście prężnie prosperujących winnic.

Z zapisków archiwalnych wynika, że winnice rosły między innymi na:

  • stokach wawelskiego wzgórza,
  • w opactwie tynieckim,
  • na Srebrnej Górze przy klasztorze Kamedułów.

Regres produkcji wina w Polsce

Jednak dobry okres dla polskiego winiarstwa nie trwał długo. Moda na produkty z Europy, tani import towarów i pogorszenie warunków atmosferycznych to czynniki, które doprowadziły do zmniejszenia produkcji wina w Polsce. Wobec wciąż istniejącego zapotrzebowania na ten trunek zaczęto sprowadzać go z Węgier, Włoch, Francji i Niemiec.

Na domiar złego w połowie XIX wieku pojawiła się plaga filoksery, groźnego szkodnika, który zniszczył wiele upraw w całej Europie. W późniejszych latach zarówno Polska, jak i inne kraje, musiały mierzyć się z wieloma zawirowaniami polityczno-gospodarczymi. Wojny światowe i rządy komunistyczne nie ułatwiały kontynuowania tradycji winiarskiej. W efekcie w Polsce uprawa winorośli niemal całkowicie zanikła. Dopiero w latach 80. XX wieku podjęto liczne wysiłki, aby doprowadzić do jej odrodzenia.

Współczesne winiarstwo polskie – gdzie w naszym kraju produkuje się wino?

Popularyzacja wina w Polsce ma bezpośredni związek z globalizacją i wpływem zachodnich kultur na nasz rodzimy rynek, tradycje i zwyczaje. Jednocześnie w międzyczasie powstały też korzystne dla winiarzy regulacje prawne. Mowa tu przede wszystkim o uchwalonej w 2011 roku ustawie o oznaczeniach geograficznych win oraz aromatyzowanych produktów sektora wina, która doprowadziła do znacznych zmian w produkcji i organizacji tego rynku.

W tym wypadku liczby mówią same za siebie. W 2009 roku w Polsce było zarejestrowanych 21 producentów wyrabiających wino, tymczasem według danych Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa w 2022 r. liczba ta zwiększyła się do 380 zarejestrowanych podmiotów.

Gdzie w Polsce znajdują się winnice? Produkcja wina koncentruje się głównie w dziewięciu regionach: szczecińsko-gorzowskim, lubuskim, dolnośląskim, jurajskim, pogórzańskim, jasielskim, podkarpackim, sandomiersko-świętokrzyskim oraz w regionie Małopolskiego Przełomu Wisły.

Ciekawostką jest, że w ostatnim czasie w Polsce produkuje się więcej białego wina niż czerwonego.

Warto też pamiętać, że ilość wytworzonego w Polsce wina nie jest tożsama z wielkością sprzedaży. Dla przykładu w sezonie 2020/2021 wytworzono 14 227,9 hl wina, natomiast sprzedaż wyniosła zaledwie 9328,17 hl.

Winnice w Polsce – podział na regiony

W ostatnich latach rozwój winiarstwa w Polsce jest imponujący. Jesteśmy świadkami tworzenia zupełnie nowych tradycji, a po rodzime wina coraz chętniej sięgają również zagraniczni odbiorcy. Jakie dokładnie wina produkuje się w Polsce? Aby poznać odpowiedź na to pytanie, warto przyjrzeć się kilku regionom przodującym w produkcji krajowego wina.

1. Podkarpacie

Tradycje upraw winiarskich w tym regionie sięgają XI-XII wieku. Obecnie na Podkarpaciu znajduje się ok. 150 winnic. Są one położone na malowniczych zboczach Pogórza Karpackiego, w dolinach Wisłoki i Sanu. Najpopularniejsze winnice w regionie zlokalizowane są głównie w okolicach Jasła i Dębicy, Przemyśla i Jarosławia oraz Rzeszowa.

Sukces lokalnym producentom zapewniły szczepy odporne na trudne warunki pogodowe. Na Podkarpaciu uprawiane są takie odmiany jak: leon millot, seyval blanc, maréchal foch, hibernal, johanniter, bianca, aurora, jutrzenka, regent, frontenac i cabernet dorsa.

Okazji do skosztowania lokalnego wina jest wiele. W tym celu można wybrać się na Międzynarodowe Dni Wina, które co roku odbywają się w Jaśle i przyciągają miłośników wina z całego kraju. W 2017 roku utworzono też Karpacki Szlak Wina prowadzony przez 23 winnice. Słynne winnice z tego regionu to między innymi: Golesz, Marii Annie, Dariusie, Vanellusie, a także Winnica Rodziny Steckich.

2. Małopolski Przełom Wisły

Jest to obszar, który obejmuje tereny położone wzdłuż Wisły: od Zawichostu po Puławy, w okolicach Janowca, Kazimierza Dolnego, Opola Lubelskiego oraz na Roztoczu.

W tym regionie winnice są uprawiane na żyznych glebach lessowych. Wytwarzaniu wina na tych ziemiach sprzyja łagodny klimat, dobre nawodnienie i pagórkowate ukształtowanie terenu. Szczególnie pięknie prezentują się pokryte winoroślami zbocza zamku w Janowcu. W tej miejscowości co roku odbywa się Święto Wina.

W obrębie Małopolskiego Przełomu Wisły najczęściej uprawia się następujące szczepy: hibernal, bianca, maréchal foch, jutrzenka, regent, sibera, muszkat odeski, rondo, seyval blanc, vidal, landot i leon millot. W okolicy prężnie działa ok. 30 winnic. Są to między innymi: Winnica Wieczorków, Widoku Wojszyn, Pańskiej Góry, Solaris i Mai.

3. Sandomierszczyzna

Na szczególne wyróżnienie zasługuje Sandomierszczyzna, ponieważ wokół Sandomierskiego Szlaku Winiarskiego i trasy Świętokrzyskie Winnice skupia się wiele znanych i świetnie prosperujących gospodarstw. Na tych terenach wytwarza się wina z takich szczepów jak: sibera, hibernal, johanniter, muscaris, pinot blanc, maréchal foch, regent, zweigelt, traminer, regent, riesling czy cabernet cortis.

Odwiedzając lokalne winnice, można skorzystać z degustacji i oprowadzania po polach winorośli. Wiele gospodarstw oferuje także noclegi. Turyści bardzo chętnie przyjeżdżają do lokalnych winnic w trakcie winobrania, festiwalu Czasu Dobrego Sera i Wina oraz Święta Młodego Wina.

4. Zielona Góra

Zielona Góra to kolejne ważne miejsce na mapie Polski dla każdego miłośnika wina. Pierwsza prywatna winnica powstała tu w 1985 roku w Starej Wsi. Kolejne inwestycje pojawiły się dopiero w 2000 roku.

Obecnie w tym regionie prężnie funkcjonuje ponad 30 gospodarstw zlokalizowanych wzdłuż Lubuskiego Szlaku Wina i Miodu. Wśród popularnych winnic warto wymienić: Kingę, Miłosza, Na Leśnej Polanie, Ingrid i Starą Winną Górę.

Producenci z Zielonej Góry wytwarzają wina głównie ze szczepów: pinot noir, traminer, riesling, pinot blanc, pinot gris i zweigelt. Będąc w tym miejscu, warto też odwiedzić Lubuskie Centrum Winiarstwa w Zaborze oraz Muzeum Wina.

5. Dolny Śląsk

Na Dolnym Śląsku znajduje się obecnie ponad 20 winnic, w tym jedna z największych polskich winnic – Jaworek. Plantacja winorośli w winnicy Jaworek obejmuje aż 24 hektary.

Dolny Śląsk uważany jest za najcieplejszy obszar Polski. Dlatego w tym miejscu panują wyjątkowo dobre warunki do upraw winorośli. Region ten może poszczycić się najstarszymi tradycjami winiarskimi w kraju. Dominują tu gospodarstwa o dużej powierzchni i wieloletnim doświadczeniu w prowadzeniu upraw.

Najbardziej popularne szczepy winogron spotykane w regionie Dolnego Śląska to: pinot blanc, dornfelder, traminer, riesling, chardonnay, pinot noir, a także szczepy hybrydowe, czyli muszkat odeski, hibernal, regent, rondo, jutrzenka, leon millot i maréchal foch. Poza Jaworkiem warto też odwiedzić winnicę w Świdnickiej, Adorii, Jaspisie, Sobódce oraz Starym Wielisławiu.

Ruszaj w podróż szlakiem polskiego winiarstwa!

Najlepszy czas na odwiedzenie winnic przypada na drugą połowę maja, koniec sierpnia i początek września. Polskie wina możesz też odkrywać podczas licznych eventów i festiwali, które co roku gromadzą rzeszę miłośników tego wyjątkowego trunku. Warto wspierać rodzimych producentów wina, ponieważ tylko dzięki ich pracy możliwe jest podtrzymanie wielowiekowej tradycji winiarskiej w Polsce.

Sprawdź: Dolnośląski Szlak Piwa i Wina.